Als ik iemand vertel dat ik in het verkiezingsteam werk, is de standaardvraag ‘Oh, zit je op een stembureau?’ Nee dus. Een verkiezingsteam van een gemeente houdt zich maanden voorafgaand aan een verkiezing bezig met alle voorbereidingen. Het is een lang en leuk verhaal dat ik altijd nog eens wil schrijven, maar niet nu.
Het gevolg van het werken in zo’n team, is dat je het kneiterdruk hebt, met de piek op de verkiezingsdagen zelf. En dat komt niet omdat je slecht voorbereid bent, maar omdat er altijd calamiteiten moeten worden opgelost. Eén voorbeeld? Als je duizend mensen hebt ingedeeld op stembureaus door je hele gemeente, kun je je voorstellen wat een werk het is wanneer er een griepgolf heerst en tien procent last-minute afbelt, het vergeten is of niet komt opdagen. Tot zover.
Omdat mijn werkgemeente afgelopen jaar al herindelingsverkiezingen had, was het gevolg dat we nu geen gemeenteraadsverkiezing hadden. De nieuwe gemeenteraad was immers al gekozen. Dit gaf eindelijk de mogelijkheid om zelf een keer stembureau lid te zijn in een gemeente waar wél verkiezingen waren. Want het is natuurlijk best achterlijk als je een bak kennis hebt en nog nooit het echte werk hebt uitgevoerd. Ruim een maand geleden lag de benoemingsbrief op de mat; ik was benoemd tot lid van het stembureau in mijn eigen woongemeente!
Klokslag zeven uur was ons team compleet op locatie zodat in alle rust nog wat posters en kandidatenlijsten konden worden opgehangen. De sfeer was opperbest. Tijdens de opening om half acht stonden de kiezers al te wachten. Mouwen opstropen en aanpoten dus. Direct mijn eigen stem uitgebracht zodat ik het niet zou vergeten. Het pauzerooster was top; even los van de hectiek.
Het was bijzonder om te ervaren hoeveel mensen er voor het eerst kwamen stemmen. Waar een ander doelgericht binnenkwam, pikte je deze mensen er gelijk uit. Ze keken zoekend en twijfelend om zich heen. Wat eenvoudig uit te leggen lijkt, blijkt achteraf soms ingewikkeld. ‘Op dit stembiljet staan alle partijen waaruit u kunt kiezen. Weet u al op welke partij u stemt? U mag iemand van een partij kiezen. Dan kleurt u één bolletje rood met het rode potlood. Nee, ik ken ze ook niet allemaal. Daarna mag u het biljet dichtvouwen en in de stembus doen.’ De stroom nieuwelingen was divers; natuurlijk de 18-jarigen, maar ook veel ouderen en inwoners die de taal niet goed machtig waren.
Aparte momenten waren er ook. Toen (ik gok) een echtpaar aankwam en de struise vrouw tegen het wat kleinere mannetje snauwde; ‘je weet op wie je moet stemmen hè, wat we thuis hebben afgesproken!’ Kennelijk zag ze ons de wenkbrauwen optrekken, waarna ze uitlegde; ‘ja dat doet hij hè, dan spreken we wat af en doet ie later gewoon wat anders!’ Ik keek het mannetje diep in de ogen en zei hem dat hij mocht stemmen op wie hij wilde. Dit is uw keus en niemand mag u hierin dwingen. Mijn mede stembureauleden zeiden haast gelijkertijd hetzelfde. Waarna we de dame scherp in het vizier hielden om te checken of ze hem niet nogmaals beïnvloedde. Dit gebeurde niet en hij was eerder klaar dan zij. Hij liep gelijk de deur uit. Wij keken elkaar aan en dachten hetzelfde; ‘ik zou ook de deur uitlopen met zo’n vrouw’.
Een andere dame riep hard; “Ow neee! Ik doe het verkeerd!” Met een rood aangelopen hoofd kwam ze laten zien dat ze alle bolletjes voor de kandidaten van een lijst rood had gemaakt, in plaats van één. Gelukkig mag je bij een fout, mits het biljet nog niet de stembus is ingegaan, éénmalig herstellen door het biljet ongeldig te maken en een nieuwe te overhandigen. Probleem opgelost.
Ook de meneer die met zijn meegebrachte zwarte pen een bolletje wilde gaan kleuren, konden we tijdig aanspreken. De Kieswet is leidend en dient dus door ons te worden nageleefd. Zelfs al is overduidelijk waarop iemand stemt, als het bolletje ervoor niet roodgekleurd is, is de uitgebrachte stem ongeldig. Dus niet het bolletje omcirkelen, er een pijl naar laten wijzen of gewoon op het biljet schrijven op wie je stemt.
Eigenlijk zijn haast alle verkiezingsvragen herleidbaar naar de Kieswet. Veel gestelde vragen over verkiezingszaken? Je beantwoordt ze met de Kieswet. Waarom is een stemming meestal op woensdag, waarom krijg ik mijn stempas nu al, waarom mag ik niet meer stemmen omdat ik ben verhuisd tussen de dag van kandidaatstelling en stemming, waarom zitten er zoveel mensen op een stembureau, waarom kun je stemmen tussen 07.30 en 21.00 uur, waarom moet het met een rood schrijvend potlood? Omdat dit in de Kieswet staat, punt.
Veel betrokken burgers verdiepen zich er vooraf even in, dat werkt lekker. Anderen die dit niet doen komen soms daardoor voor een vervelende verrassing te staan op de verkiezingsdag. Zonder stempas kun je inderdaad niet stemmen. Als je die niet hebt ontvangen kan dit meerdere oorzaken hebben. Bijvoorbeeld als je niet kiesgerechtigd bent of wanneer hij ‘in het ongerede is geraakt’ (kwijt is). Ik heb ook wel eens gehoord dat de hond hem had verslonden. Als je niet tijdig een nieuwe aanvraagt, kan dit op de verkiezingsdag niet meer. Veel mensen begrijpen niet waarom.
Zoals de meeste mensen ook denken dat je naam gecontroleerd wordt op aanwezigheid in dat lijstje, dat het stembureau lid doorbladert zodra jij je stempas laat zien. Dit lijstje heet het Register Ongeldige Stempassen, in de volksmond ‘het ROS’. Hierin staan alle stempasnummers van passen die NIET gebruikt mogen worden. Het ROS bouwt zich op vanaf de dag van kandidaatstelling waarop het adressenbestand van de gemeente naar de drukker gaat om de stempassen te drukken. Maar tussen de dag van kandidaatstelling en de verkiezingsdag vinden veel verschuivingen (mutaties) plaats. Mensen overlijden, verhuizen, emigreren, verliezen het Nederlanderschap of vragen een nieuwe stempas aan. Al deze zaken zorgen ervoor dat de reeds gedrukte stempas niet meer geldig is (en dus niet meer gebruikt mag worden) en maken het ROS. Als er een kop koffie over je stempas gaat hoeft dit niet erg te zijn. Zolang alles nog leesbaar is en de echtheid van de pas nog kan worden gecontroleerd.
Ben je je stempas kwijt en ontvang je een nieuwe, dan staat je oude stempasnummer in het ROS. Wanneer je je kwijtgeraakte pas terug zou vinden, kun je die niet meer gebruiken want die staat in het ROS. Het komt voor dat mensen de nieuwe weggooien als ze de ouwe terugvinden. Daarmee kun je dus niet meer stemmen. Om het kort te houden, daar wordt de sfeer niet gezelliger op.
Diverse mensen kwamen zonder identiteitsbewijs of stempas. Eén meneer had helemaal niets mee, of hij mocht stemmen? Nee, sorry. Ja, vervelend he. Gelukkig konden we de meesten motiveren om later terug te komen. Misschien was er wel een stembureau dichter bij huis? Stemmen mag in de hele gemeente. De burgemeester kwam een praatje maken en er was pers.
De stoet stemmers was fantastisch. Slaperige studenten, gehaaste mensen onder werktijd, vriendengroepen, voetbalsupporters, wijkgenoten en oud-collega’s, jonge moeders met ukkepukkies en wat oudere moeders met hun pubers. Niet alleen wij maar ook partners en ouders hebben veel uitleg gegeven over het belang van het stemmen aan hun geliefden en kroost. Mensen in rolstoelen en scootmobiels, ouwe hippies en mensen die zelf verkiesbaar waren op de kandidatenlijst. De hele afspiegeling van de bevolking trok aan ons voorbij. Ik heb genoten van al deze mensen die net als ik vinden dat het kiesrecht belangrijk is.
Toen om 21.00 uur de laatste kiezer had gestemd ging de stembus open en begonnen we aan de telling. Twee toeschouwers hadden zich gemeld en bleven kijken of wij inderdaad deden waarvoor we aanwezig waren. Toch jammer dat er altijd stemmen verloren gaan en ongeldig moeten worden verklaard. Of het de nieuwe kiezers waren weet je helaas niet. Maar evengoed waren er biljetten die met een andere kleur gekleurd waren. Ook waren toch een keer alle kandidaten van een lijst gekleurd. Iemand anders had iets liefs op een biljet geschreven. Omdat dit niet herleidbaar was naar een persoon én omdat er ook een bolletje roodgekleurd was, was dit gelukkig toch een geldige stem.
Het was een lange werkdag van veertien uur, wat echt meeviel. We waren sufgeluld (door de 1200 kiezers) en letterlijk en figuurlijk uitgeteld. Ineens vroeg een teller zich af waar het toilet zich bevond; hij had ‘code bruin’. Hikkend van het lachen sloten we de dag af. Nee, het gaat in de politiek niet altijd zoals je zelf zou willen, maar laten we er (tussen het zeuren door) in elk geval zelf een bijdrage aan leveren. Omdat het kan!